Onderzoek Weerribben-Wieden
11-03-2021: In 2008 werd de libellenknut (Forcipomyia paludis) voor het eerst in Nederland aangetroffen. Dit was in het Nationaal park Weerribben-Wieden. De libellenknutje of libellenbijtmug behoort tot de familie van de knutjes en de vrouwtjes zuigen vocht uit de vleugels van volwassen libellen. In de zomer van 2020 is een onderzoek gedaan naar het voorkomen van deze libellenparasieten in Nationaalpark Weerribben-Wieden. NatureToday
Libellenknutjes zijn slechts twee millimeter groot en worden in het veld gemakkelijk over het hoofd gezien. Waarnemingen van deze soort zijn vaak gebaseerd op foto’s waarop ze toevallig zichtbaar zijn. Op dit moment zijn in ons land slechts negen locaties bekend waar de libellenknut voorkomt. Dit zijn vooral moerasgebieden.
Niet eerder is in Nederland aan deze knut kwantitatief onderzoek gedaan. Tijdens het onderzoek zijn langs oevers op diverse locaties in het Nationaal park de Weerribben-Wieden honderden foto’s van libellen gemaakt en zijn het aantal knutten later geïnventariseerd. Ook werd er bepaald op welke plaats de parasieten zich op de libellen bevonden. In de onderzochte wateren bleek gemiddeld 31% van alle libellen knutten op de vleugels te hebben. Sommige libellensoorten bleken voor ongeveer 40% geparasiteerd. Het hoogste aantal libellenknutjes dat op een libel werd aangetroffen betrof 10 stuks. In het verleden is in Frankrijk zelfs een waarneming gedaan van een viervleklibel waarop de vleugels zich meer dan 170 bijtmuggen bevonden. Het is niet bekend of libellen direct hinder ondervinden van deze parasieten.
Gebleken is dat het grootste deel van de libellenknutten zich aan de basis van de vleugels bevinden. Ruim 90% van alle knutjes bevonden zich op de diepgelegen aderen in de vleugels van de libellen. Het vermoeden is dat de luchtwervelingen op de dieper gelegen aderen aan de basis van de libellenvleugel het minst groot zijn waardoor de knutten gemakkelijker kunnen blijven zitten. Verder is er in de aderen van de vleugelbasis een hogere vochtcirculatie, waardoor de knutjes meer voedselaanbod hebben.
In de Weerribben lijken de aantallen libellenknutten de laatste jaren toe te nemen. Toch werd niet in alle delen van het park de libellenknutjes aangetroffen. Over de levenscyclus en habitat van de larven is weinig bekend. Het vermoeden is dat de vrouwtjes de eitjes in vochtige grond in de buurt van water afzetten. De aanwezigheid van bepaalde moerasvegetatie zou belangrijk kunnen zijn voor de ontwikkeling van de larven. In 2024 werd in de Wieden gericht onderzoek gedaan naar het voorkomen van de Libellenknut (Forcipomyia paludis). Hierbij bleek de gemiddelde infectiegraad 7.8% te bedragen. Bijna alle knutten werden aan de basis van de voorvleugels, ter hoogte van de cubitale aders waargenomen. De Libellenknut lijkt in de Wieden minder algemeen voor te komen dan in de Weerribben. Het verschil van de infectiegraad van de libellenfauna tussen beide gebieden valt op dit moment niet te verklaren. Mogelijk dat de eerder geringe dichtheid aan Galigaan (Cladium mariscus), het beheer of successiestadium bepalend is.
De parasitaire infectiegraad van Libellenknutten (Forcipomyia paludis) in De Wieden